Appellationsgericht Dresden - Wieland-Gesamtausgabe

aus Wikisource, der freien Quellensammlung
Entscheidungstext
Gericht: Appellationsgericht Dresden
Ort:
Art der Entscheidung:
Datum: 26. Juni 1796
Aktenzeichen: 1796 P. I. num. 36
Zitiername:
Verfahrensgang: vorgehend Schöppenstuhl Leipzig (27. November 1793); Juristenfakultät Leipzig (6. Dezember 1794)
Erstbeteiligte(r): Weidmannsche Buchhandlung (Gräff)
Gegner: Georg Joachim Göschen
Weitere(r) Beteiligte(r):
Amtliche Fundstelle:
Quelle: Scan von Kind, Quaestiones Forenses, Ed. 2 (1807), Bd. 2, S. 288–294
Weitere Fundstellen: J. G. Gruber, C. M. Wielands sämmtliche Werke. Bd. 53 (1828), S. 25–27
Inhalt/Leitsatz:
Zitierte Dokumente: ALR I, 11, §§ 996 ff.
Anmerkungen: Lateinische Erläuterungen von Johann Adam Gottlieb Kind (ab 1789 Richter am Appellationsgericht). –
Zur Rechtslage seit 1902 s. § 2 Abs. 3, § 4 Verlagsgesetz.
Artikel in der deutschen Wikipedia
korrigiert
Um eine Seite zu bearbeiten, brauchst du nur auf die entsprechende [Seitenzahl] zu klicken. Weitere Informationen findest du hier: Hilfe
[[index:|Link zur Indexseite]]
CAPVT LXVI.
Si quis libros plures, alibi ſeparatim jam editos, denuo typis ita repetere velit, ut iidem ceu partes totum conſtituant corpus, num librariis, quorum ſumtibus ſinguli iſti libri antea impreſſi editique fuerant, jus prohibendi competat?

Haec quaeſtio, quae Supremum Senatum provocationum haud ita pridem exercuit, multum hercle commendationis habet ab ipſo auctore, de cujus operibus hic agitur. Ecquis omnium, qui modo cum Muſis ullum habet commercium, non aſſurgat venerando nomini Wielandi? Fecundiſſimum hoc ingenium et perenne Muſarnm Germanicarum decus ſcriptis lingua patria ad priſcae elegantiae normam propitia Minerva editis non ſolum apud noſtrates, ſed etiam apud exteros adeo inclaruit, ut Germania omnino habeat, quod ſibi gratuletur de poëta in ipſius ſolo nato cultoque, quem juſti ingeniorum aeſtimatores inter eos referendum eſſe cenſent, qui cum poëtis Graecorum ac Romanorum contendere queant [1]. In laudes hujus [289] viri de nomine Germanico tam inſigniter meriti jam exſpatiari nolo, potius id referre attinet, quod quaeſtioni propoſitae anſam praebuit. Wielandus inde ab anno 1770. viginti tres libros impenſis non unius, ſed quatuor librariorum, quorum cuique ſinguli libri ab auctore ceſſi fuerant, typis exſcriptos ediderat. Cum omnia omnino ingenii Wielandiani monumenta apud eos, qui ſenſum pulchri habent, in deliciis eſſe coeperint, Goeschenius, bibliopola ac typographus Lipſenſis, iniit conſilium, ſingulos illos Wielandi libros in unum quaſi corpus junctos et copulatos ſplendidis formis excudendi, ut praeſtantiſſimi hi foetus ingenii eleganti quaſi veſtitu in publicum prodirent. Poſtquam auctor conſenſum ſuum in hanc rem impertitus fuerat, atque adeo jus, quoad collectionem operum onmium coucernit, anno 1792. Goeschenio ceſſerat, hic propoſitum exſequi haud cunctatur, multosque ſumtus impendit iis, quae ad formam hujus editionis externam ornandam pertinent, ut ſimul exteris adeo oſtendat, quid ars typographica Germanorum valeat. Collectione onmium operum Wielandianorum prelo ſubjecta eademque vulgata, ecce! poſſeſſores librariae officinae Weidmannianae, quibus jus in ſeptendecim ſingulos Wielandi libros ex contractu cum auctore inito quaeſitum fuerat, contra Goeschenium, qui hos ipſos libros una cum reliquis in illam collectionem redegerat, tanquam alieni juris uſurpatorem coram commiſſione [290] libraria Lipſienſis actionem movent, ac fundamento in jure prohibendi poſito petunt, ut omnia hujus iteratae ceu probibitae impreſſionis exempla publicentur, inſimulque reus in mulctam L. imperialium, quippe in privilegio impreſſorio definitam, condemnetur. Reus cauſſam ſuam maxime eo defendebat, quod aliam eſſe diceret conditionem ſingulorum librorum, aliam collectionis, in quam ſinguli iſti libri migraſſent, atque ne ulla amplius ſupereſſet conquerendi materia, ſe exempla nonniſi totius collectionis, nec vere unquam per partes venditurum eſſe declarabat. Re inter partes disceptata, Scabinatus Lipſienſis actori jus agendi haud competere pronunciabat. Hac ſententia ab Ordine ICtorum Lipſienſium confirmata, actor provocatione ad Sereniſſimum Principem Electorem certabat. Summus provocationum Senatus, ad quem cauſſa deinceps devoluta erat, anno 1796. P. I. num. 36. et anno 1799. P. I. num. 77. ſententiam primi fori ita reformabat, ut actionem non ſimpliciter, ſed tantum, uti propoſita erat, (angebrachtermaſsen) reiiceret. In hac cauſſa rectius dijudicanda ratio haberi debet discriminis, quod inter novam editionem (neue Ausgabe) ac repetitam impreſſionem (neue Auflage) intercedit. Haec ſit, ſi liber impressus denuo typis ita ſubiicitur, ut prioris ac repetitae impreſſioris exempla nullo modo, ſaltim non in rebus alicujus momenti a ſe invicem differant. Nova autem libri impreſſi editio non intelligitur, niſi in libro recuſo factae ſint immutationes, ſive hae concernant verba argumentumque, ſive ipſam formam [2]. Quod attinet ad repetitam impreſſionem [291] libri editi, in Saxonia eſt quidem juris certi, bibliopolis intuitu librorum, quos ab auctoribus emerunt, vel adeo liberalitate eorum edenda acceperunt, etiam citra ſpeciale privilegium jus prohibendi competere, ne alii eosdem typis exſcribi curent [3]. Attamen in propoſita quaeſtione non tam de repetita impreſſione, quam de nova editione libri alio tempore promulgati agitur. Etenim Wielandum in ſcriptis ſuis, ultima lima adhibita, plures emendationes, correctionesque ſuſcepiſſe, ut jam nihil moneam, ſinguli quoque ejus libri diverſorum librariorum ſumtibus antea impreſſi ab eorundem tota collectione in unum corpus redata maxime intuitu formae eodem modo differunt, ac res ſingulares ab univerſitate rerum. Quare collectio operum Wielandi a Goeschenio adornata jure non tam repetitae quam novae editionis libri cenſeri debet. Cum reus hanc collectionem vi juris ſibi ab ipſo auctore ceſſi typis ſubjecerit, adverſarius autem hanc juris ceſſionem oppugnavit, cardo quaestionis in eo vertitur, an et quatenus penes ſcriptorem ſit, novam libri ſui editionem parare, eamdemque alii, quam ei librario, cujus impenſis liber primum impreſſus eſt, prelo excudendam committere. Ante omnia inquirendum eſt in ipſam legem conventionis inter ſriptorem ac redemtorem libri initam (Verlagscontract). Si ſcriptor in ea redemtori promiſerit, ſe aut nunquam novam ejusdem libri editionem promulgaturum, aut eam nulli alii librario, quam primo redemtori, commiſſurum eſſe, omnino ſtandum eſt legi conventionis. Quousque patet haec conventio, eousque extenditur obligatio ad fidem promiſſorum ſtricte ſervandam, adeo ut ſcriptor in con-[292] tractu adimplendo omnem teneatur culpam praeſtare, atque, ſi promiſſis haud ſteterit, ad damnum datum redemtori reſarciendum obligetur. Sin vero de his nihil inter contrahentes actum conventumque ſit, ſcriptori utique integrum eſt, non ſolum aliam libri ſui editionem, eandemque tum correctionem tum variis acceſſionibus locupletatam aliterque adornatam ſuſcipere, ſed etiam alii librario id negotii dare, ut ejus cura ac ſumtu haec nova editio in publicum prodeat. Nam auctor libri neutri horum jurium renunciaſſe, nec redemtori primae editionis jus prohibendi ex contracta quaeſitum eſſe cenſetur, dummodo omnia primae editionis exempla divendita ſint, aut ſaltim redemtor ratione eorum, quae adhuc habet venalia in officina ſua, indemnis praeſtetur [4]. Quae autem hoc nomine datur obligatio, eſt ſolius ſcriptoris, nec vero in ejus ceſſionarium transit, niſi ſpecialis obligandi cauſſa interveniat, qualis deſcendit ex dolo vel culpa, cijus Goeschenius in progreſſu litis ab adverſario accuſabatur. Sed cum actio mota non tam ad indemnitatem eo nomine praeſtandam tenderet, quam ad reſcindendam ceſſionem juris ab auctore reo factam et ad irrogandam poenam, in eos ſtatutam, qui libros aliorum ſumtibus editios furtiva impreſſione repetere auſi ſunt, Collegium actioni inſtitutae locum dari negavit ex his rationibus:

Klägere haben den Klagegrund darauf geſetzt, daſs die vom Beklagten veranſtaltete Herausgabe einer Sammlung der ſämmtlichen Wielandiſchen Werke als [293] ein Nachdruck der einzelnen Wielandiſchen Werke, deren rechtmäſsige Verleger ſie wären, zu betrachten ſey. Dieſes iſt aber, wenigſtens in gegenwärtigem Falle, da Beklagter die Herausgabe dieſer Sammlung zufolge eines mit dem Schriftſteller abgeſchloſſenen Contracts veranſtaltet, offenbar unrichtig. Denn in einem ſolchen Falle iſt die Herausgabe einer Sammlung ſämmtlicher Werke, ſelbſt wenn der erſte Verleger alle dieſe Werke ohne einige Ausnahme vorher einzeln in ſeinen rechtmäſsigen Verlag überkommen, doch immer nur mit einer neuen Ausgabe in Vergleichung zu ſtellen, wie Klägere auch fol. 51b Actor. Conſiſt. ſub L. No 25b ſelbſt zugeben. Eine neue Ausgabe aber, die der zweyte Verleger mit Genehmigung des Schriftſtellers veranſtaltet, gewähret in der Regel dem erſten Verleger kein Klagerecht gegen den zweyten Verleger, da das Verlagsrecht in der Regel, und wenn nicht zwiſchen dem Schriftſteller und dem erſten Verleger etwas anders bedungen iſt, nur auf die erſte Ausgabe des Werkes ſich erſtrecket. Der erſte Verleger hat zwar einen Schäden-Anſpruch an den Schriftſteller, wenn dieſer eine neue Ausgabe veranſtaltet, und jener die von ihm rechtmäſsig veranſtalteten Auflagen der erſten Ausgabe noch nicht abgeſetzt hat; allein gegen den zweyten Verleger hat er in der Regel kein Klagerecht. Dieſes alles iſt in der Natur des Verlags-Contracts gegründet, und nach derſelben in dem Königlich-Preuſs. Landrechte P. I. Tit. XI. §. 996. ſeq. feſtgeſtellet, und finden dieſe aus der Natur des Verlags-Contracts herflieſſenden Folgerungen und Behauptungen auch in den hieſigen Landen bey dem Mangel eines poſitiven Geſetzes in denſelben aller-[294] dings Anwendung. Ein andres iſt es, wenn der Schriftſteller ſich mit dem erſten Verleger, wie Klägere im Fortgange des Proceſses fol. 76. ſeq. Vol. I. und an mehreren Stellen behaupten, dergeſtalt vereiniget, daſs jener des Rechts auf eine neue Ausgabe ſich ausdrücklich begeben, (aus der Unterlaſſung des Vorbehalts dieſes Rechts aber kann eine ſtillſchweigende Begebung deſſelben nach der Natur des Verlags-Contracts nicht gefolgert werden,) und wenn, wie Klägere im fernern Laufe des Proceſses fol. 22. Vol. I. fol. 132. Vol. II. und fol. 52b Act. Conſiſt. sub L. No. 25b vorgeben, Beklagter ſolches nicht nur gewuſst ſondern den Schriftſteller ſogar ſelbst zu dem mit ihm geſchloſſenen Contracte unter Uebernehmung der Vertretung deſſelben gegen die Klägere veranlaſſet; dann haben Klägere gegen Beklagten ex damno culpa et dolo dato allerdings ein Klagerecht. Die von Klägeren gegenwärtig angeſtellte Klage fol. 1. Vol. I. aber iſt auf dieſen Grund nicht gebauet, und alſo iſt solche, zwar nicht ſchlechterdings, jedoch angebrachtermaſsen zu verwerfen gewesen.

Ceterum monere attinet, eodem fere modo reſtringendum eſſe privilegium impreſſorium, quo prima libri editio munita fuit. Illius vim ad alteram ejusdem libri editionem, dummodo haec cum priori non omnino conveniat, pertinere negavit Collegium anno 1796. P. I. num. 43. in cauſſa Johann Matthäus Haſſenkamp ÷ Georg Joachim Göſchen.

  1. Vid. Verſuch einer Vergleichung der deutſchen Dichter mit den Griechen und Römern von I. I. Hottinger, Profeſſor in Zürich in den Schriften der kurfürſtlichen deutſchen Geſellſchaft in Mannheim. Vter Band. (Mannheim 1789.) Ueber die beträchtlichen Vortheile, welche alle Nationen des jetzigen Zeitalters aus der Kenntniſs und hiſtoriſchen Unterſuchung des Zuſtandes der Wiſſenſchaften bey den Alten ziehen können. – Zwey Preisſchriften von Dietr. Tiedemann und D. Ienisch. (Berlin 1789).
  2. Eodem modo utriusque inſtituti discrimen definitum eſt in dem Königl. Preuſsiſchen Landrechte P. I. tit. XI. §. 1011. et 1012.
  3. Mear. Quaeſt. Tom. II. C. LXV. p. 280. ſeq.
  4. Eadem principia fovet Car. Salom. Zachariae in Exercitat. jur. natural. de dominio, quod eſt auctori in libris a ſe conſcriptis. (Vitemberg. 1799.) Cap. II. §. 10. Qu. 2. p. 11.