Datt högeste unde öldeste water recht

aus Wikisource, der freien Quellensammlung
Zur Navigation springen Zur Suche springen
Textdaten
Autor: unbekannt
Illustrator: {{{ILLUSTRATOR}}}
Titel: Datt högeste unde öldeste water recht
Untertitel:
aus: Vorlage:none
Herausgeber:
Auflage:
Entstehungsdatum: 1537
Erscheinungsdatum: Vorlage:none
Verlag: Vorlage:none
Drucker: Jürgen Richolff der Jüngere
Erscheinungsort: Lübeck
Übersetzer:
Originaltitel:
Originalsubtitel:
Originalherkunft:
Quelle: Commons = Uni Köln
Kurzbeschreibung: Sammlung von Seerechtsartikeln aus der Hansezeit, angelegt in Visby
Eintrag in der GND: {{{GND}}}
Bild
[[Bild:|250px]]
Bearbeitungsstand
fertig
Fertig! Dieser Text wurde zweimal anhand der Quelle Korrektur gelesen. Die Schreibweise folgt dem Originaltext.
Um eine Seite zu bearbeiten, brauchst du nur auf die entsprechende [Seitenzahl] zu klicken. Weitere Informationen findest du hier: Hilfe
Indexseite


[Titel]
Dyt ys dat högeste vnde
öldeste water recht / dat de gemene
Kopman vnd Schippers geordinert vnde
gemaket hebben tho Wißby / dat sick eynn
yder (de thor Sewert vorkeret)
hyr na richten mach.
Gedruckt jn der Keyserliken Stadt Lübeck dorch Jurgen Richolff
Wanhafftich in der Mölenstraten.
Int jar M.CCCCC.XXXvij.
[1]
[2]
Hyr beginnet dat högeste vnde dat
öldeste water recht van Wyßbij.
¶ De Erste beleuinge.[1]

WOr eyn Schipper hüret eynen Stürman / Bosman edder Leitsagen[2] / Dem synt se plichtich syne reise vul tho dönde / alse se em gelauet hebben / Weret dat se des nicht enhelden / so schal he dem Schippern syn gantze lon wedder geuen / dat he vpgeböret hefft / dar tho schal he geuen van synes sulues gelde halff so vele alse em gelauet was / ock en schal neyn Stürman des andern leytsagen effte schipman entwynnen effte vnder hüren. Were dat yenich man dat dede / de schal en wedder van sick antwerden dem yennen de ene thom ersten wunnen hefft / edder he schal dat myt sinem rechte beholden / dat he ene alder ersten wunnen hefft / vnd de gewunnen effte gehüret was / schal synem Schippern de reyse volgen / vnd vmme syner missedadt dat he sick twen heren vor hürde / so licht dat an dem Schipperen wat he em geuen wyl effte nicht van synem lone / Wente he ydt thom rechte vorlaren hefft dar mede.

[3]
¶ De Ander beleuinge.

Item ys dar yemant / idt sy stürman ed den leytsage effte schipman / sick bestediget vnde synes amptes nicht enkan / vnd dat Betügen myt twen edder dren de Binnen der Bort syn / he schal dem Schippern syn gelt wedder geuen / vnd dar tho halff so vele alse he em gelauet hadde / tho lone edder thor hüre.

¶ De Drüdde beleuinge.

Item Binnen der hauen mach ein schipper synes schipmans los werdes myt haluem lone / vnd Buten der hauen myt gantzem lone / so verne he em nenen Bröke[3] bewisen kan

¶ De Veerde beleuinge.

Item Ock schal nemant vp dem lande slapen by nachte ane des schippern vorlöff / by twen groten tornosen / Ock schal dat both effte espinck[4] nemandt vören van dem schepe by nachte / by twen groten tornosen / sunder ydt sy des Schippern syn wylle.

¶ De Vöffte beleuinge.

It[s] Ock schal men geuen tho Schone vor yslike last swars[5] iiij. d[enari]. vth / vnd van der last leddeger[6] t[s].[7] j. d[enari]. in / vnd j. d[enari]. vth / dar vmme dat de schipman arbeidet vth vnd in vor er wyn gelt.

[4]
¶ De Söste beleuinge.

Item Ock schal nemant deme Schippern wen he rede is tho der Herinckwick edder tho Trauemünde tho segelende synen stürman schipmane edder leitsagen vth der bort nemen vmme schult dat he schüldich is / men were dar van synem gude ichtes in dem Schepe dat schal men dar vth antwerden by geswaren eden vmme syne schult dar mede tho betalen / vnd de yenne de dar gewunnen is / schal syne reise holden alse he gelauet hefft / des schal de Schipper ein richter syn.

¶ De Söuende beleuinge.

Item Hüret ein man ein Schip in deme sommer dage tho bruken / de Sommer nimpt ende tho S. Martens dage[8] / kümpt he den in de hauen dar he dat schip wan / so is he leddich dar he ydt affgehüret hefft / ys he aver tho S. Martens daghe anders wor / dat sy in der See edder in einer hauen / dar he des nicht keren kann / so is he ane vare beth so lange dat he kamen möge dar hee dat schip gehüret hefft.

¶ De Achtede beleuinge.

Item We eines anderen mannes Pram[9] [5] nimpt vnd in der Trauen mede varet sunder syn weten / wil de dat vordern des de Pram is / so schal de ander em hüre geuen / vnd des wert he los myt iiij ß.[10] tho bötende / sunder yd kame van vüre effte ander nodtsaken.

¶ De Negende beleuinge.

Item We umme schult tho vorderen edder vmme ene ander sake kumpt an ein Schip / vnde syne klage vöret vor dem Schippern vnd schiplüden vnde volcke de in dem schepe synt / vnd richtet de Schipper den kleger na schepes rechte vmme schult edder vmme ander sake / De ienne de dusse sake effte schult vordert / de is nicht plichtich yenneger tüge anders bringende / men he schal geneten der beseten tüge de he in dem schepe vyndet / vnd hebben macht / Geliker wise ysset ock vmme tüge tho bringen buten landes also hyr vor gesecht is.

¶ De Teynde beleuinge.

Item Welck man ein Schip hüret tho einer bescheden tydt / dat mach he nicht vor setten edder vorkopen nemande dar mede tho segelende / noch ichtes anders dar mede tho dhon / Sunder allene dat he ydt yo wol [6] vorhüren mach weme hee wyll wente tho der bescheden tydt.

¶ De xi beleuinge.

Item Dar eyn man syn Schip uth deyt welcken lüden / vnde dat schip tho vorschepen / vnd he na der lüde willen varet / wert dat schip tho braken in der reyse / de fracht lüde scholen em geuen halven schaden.

¶ De xii beleuinge.

Item Vorlust men eine Mast edder Segel in der segelinge van vngelücke / des en doruen se en nicht gelden / wert se ouerst dorch noth gehouwen effte geworpen / so schal dat schip vnd dat gudt gelden na marcktale[11] / alle koplüde vnd de Schipper mede.

¶ De xiii beleuinge.

Item Men maket einen Man tho einem Schipperen / vnde dat schip horet tho erer twen / dren/ edder meer /Dat Schip segelt van danne / vnnd is gefrachtet tho segelen in frömde lande / vnde kumpt thor Slüse / tho Bordeus / tho Rossel / tho Lissebon edder anders wor / De Schipper mach dat schip nicht vorkopen / he hebbe denne vorlöff van den yennen den dat schip tho kümpt / Men [7] hefft he gebreck[12] (alse batalinge tho dönde) mach he de touwe[13] wol vor setten / myth rade syner schiplüde.

¶ De xiiii. beleuinge.

Item Eyn Schip licht in einer hauen / vnd is vor beiden wedder vnd wynt / vnd ehr he tho segel geyt / is de Schipper plichtich rath tho nemen myt synen schiplüden vnde seggen/ Gy heren / wy hebben wynt tho segelen / Weren nu etlike van den schiplüden dede seden / de wynt is nicht gudt / vnde etlike seggen / dat wedder vnd wint is schon vnd gudt / de Schipper is schüldich vnd plichtich auer ein tho dregen myt den meysten parten van dem folcke / Wen de Schipper anders dede / vnd dar yennich schade aff qweme an dat schip / edder an des Kopmans gudt / de Schipper schal den schaden betern vnde betalen / wo he anders so vele gudes hefft / dat is dat recht dar van.

¶ De xv. beleuinge.

Item Tho brickt ein Schip in yenigem lande (yd sy wor yd sy) de Schiplüde synt schüldich dat gudt tho redden vnde bergen alse se meist vnd best könen / vnd is dat se dem [8] Schippern vnd deme gude na erem besten vormöge helpen / so is de Schipper schüldich ere lon tho geuen / Vnde is yd sake dat he nein gelt hefft dar he se mede lonen kan / so moth he se wedder tho lande bringenn / Vnde helpen se em nicht / so scholen se ock nein lon entfangen / vnd scholen dat missen.

Wen dat Schip vorlaren is / so mach de Schipper de touwe nicht vorkopen / he hebbe denne vorlöff / vnde schal se dhon in gude bewaringe tho der iennen besten den dat Schip tho hört / Vnde is schüldich hyr by tho dönde also truweliken alse he kan / vnde wen de schipper anders dede/ so were he schüldich dat tho beteren.

¶ De xvi. beleuinge.

Item Eyn Schip seget van der Slüß / edder van andersvor dar ydt denne geladen hefft / ydt begyfft sick dat dat Ship thobrickt / ßo synt de Schiplüde schüldich tho bergen van dem Wyne edder van anderem gude so se meist vnd best könen / De Koplüde vnd de schipper wenden myt malck ander vneins / also dat de Koplüde willen hebben ere gud / vnd dat is en de schipper schüldich / [9] yn dem dat se dem Schippern de fracht geuen vnde betalen ene dat em genöget / Men wyl de Schipper so mach he dat schip wol wedder laten maken / by sodanem beschede dat men dat in korten tyden wedder maken kan / vnd dem kopmanne syn gudt tho bringende dar he en dat gelauet hefft / Is ydt auer so nicht / dat men dat schip in kort nicht wedder maken kan / so mach he wol ein ander schip hüren / vnde dem Kopmanne syn gudt bringen / Vnde de Schipper schal syne vulle fracht hebben van alle dem gude dat dar geborgen is.

¶ De xvii. beleuinge.

Item Eyn schip segelt van yenniger hauen (ydt sy geladen effte ydel[14]) vnde is kamen in eine ander hauen / so mögen de schiplüde nicht vth dem schepe varen sunder vorloff des schippern / wente wörde dat schip vnd gudt yenniger leyewys geargert / edder sust schade dar an queme /se synt schüldich den schaden tho betalen vnde beteren / Auer licht dat schip tho einer stede gemeret mye iiij touwen / so mögen se wol vth dem schepe gan / vnd drade[15] wedder tho schepe kamen

[10]
¶ De xviii. beleuinge.

Item ydt gefelt dat de schiplüde sick eine tydt lanck tho enem Schipperen vorhüren / vnd yemant van en gha vth dem schepe (sunder vorlöff des schippern) vnde drincket sick druncken vnd vul / vnd kyuen vnde slan sick / also / dat dar yemant van en ghewunt wert / de schipperen is nicht schuldich ene laten helpen vnde helen vp des schepes kost / Men he mach se vth dem schepe laten ghan vnde hüren einen andern in de stede / Vnd is yd sake dat de meer willen hebben wen de vörigen hadden / so schal dat de betalen de dar gewunt is / vnde deme Schippern wedder geuen dat he antfangen hefft. Auer were dat sake / dat de schipper se vthsande in yenigen denste des schepes notrofft vnd se wörden dar auer geslagen edder gewundt / so is de Schipper schüldich se tho helen laten vp des schepes kost

¶ De xix. beleuinge.

Item ydt begyfft sick dat den Schipkynderen yennige kranckheit ankumpt / vnd synt in des schepes denst / vnde synt also kranck dat se van groten wedagen in dem schepe [11] nicht blyuen möghen / de schipper is schuldich en orloff thogeuen dat se vth dem schepe mögen ghan / vnd laten se leggen in eine herberge / vnd is ock plichtich en licht tho geuende dar he by seen möge / vnde senden em eynen van den schipluden ene in der kranckheit tho warende / edder hüren einen andern personen de de krancken plecht tho warende / Ock is de schipper schöldich dem krancken sodade spyse tho geuende alse men gewönlick is ynt schip tho ethende / vnde men schal em geuen van sulcker spyse alse men em ghaff do he gesunt vnde wol tho passe was / vnd geuen em ock anders nicht / yd sy denn des Schippers gude wille / wente hee is em anders nicht plichtich tho geuende / Vnde is dat he beter spyse hebben wyl / de mach he vor syn egen gelt köpen laten / Vnde is yd sake dat men wynt vnd wedder krycht / vnd schal denne tho segel ghan / wente men is nicht schüldig des krancken tho vor beydende / vnde is ydt sake dat he tho passe vnd gesunt wert / so schal he syne vulle hure vnde lhon hebben / Auer is ydt sake dat he sterfft / so schal syne frouwe edder syne eruen [12] syn lhon vnde hure hebben.

¶ De xx. beleuinge.

Item Eyn schip segelt van der Slüß edder van andern steden / ydt beghyfft sick dat yd myt störme vnd wynde auerfallen wert vnd men wert derhaluen also bedwungen / dat men gud werpen moth / so synt de schipper vnd schiplüde den Koplüden schüldich tho wysende de sake vnd de nodt worvmme dat men werpen moth / Vnde is yd sake dat se eren wyllen dar tho geuen / denne mach men wol werpen by den reden vnd euentüre do suluest vorhandelt / Vnde is ydt sake dat de koplude nicht hebben willen dat men werpen schal / so schal yd de Schipper darvmme nicht laten / so verne ydt em anders gudt duncket / vnde schal sulff drudde vann synen gesellen sweren vp dat hillige Euangelium wen se tho lande gekamen synt dat se yd gedhan hebben vmme tho holden schip lyff vnd gudt / vnd wisen van deme dat dar geworpen is / vnd dat gudt dat dar geworpen wert / schal men gelden na dem prijse alse dat ander gudt in dat marcket gegeuen wert /vnd men schal dat reken van punde to [13] punde dar na dat ein jewelck dar inne heff in medebeteringe des schaden / Vnd de schipper schal van sinem schepe vnd gude / fracht geuen gelick so de kopman deyt van synem gude / Ein yeweleck schipman schal ein vath frey hebben / vnde hebben se meer gudes / so möten se ock mede tho legghen yn der beteringe des schaden / dar na dat ein yeweck inne hefft / vnd is yd sake dat se malckander nicht wol en helpen (alse guden gesellen tho behört) wen men in sodanen nöden is / so schölen se ock nicht freyes hebben / vnde dyt schal dem Schippern by synem ede belöuet werden.

¶ De xxi. beleuinge

Item yd begyfft sick dat ein Schipper syne mast houwet in groten nöden / alse wen yd störmet vnd grot vnwedder is / he is schüldich tho ropen syne Koplüde vnd wysen en de nodt / vnd seggen dat ydt sy geschen vmme tho beholden schip / lyff vnde gudt / Vnderwylen kumpt ydt wol dat he syne Kabelen houwet / vnd moth Anker vnd Touwe varen laten vmme tho beholden schip / lyff vnde gudt / he is alle beyde mast vnd ancker schüldich [14] tho warderen van punde tho punden / alse se werp gudt / Vnde de Koplüde schölen dar van gelden er se ere güdere vth dem Schepe krygen.

¶ Were ydt sake dat eyn Schip dröch tho syttende qweme an denn grunt / vnd de Schipper beyde na syner lüde geschel / wen denne dar yennich gudt leckende worde yn dem Schepe / dar schal de Schipper nenen schaden van hebben / vnd he schal syne vulle fracht dar van hebbenn gelick alse he hefft van dem anderen gude dat in deme schepe is.

¶ De xxii. beleuinge.

Item Ydt begyfft sick dat eyn Schipper kümpt to syner entlade stede dar dat lossen schal / he is schüldich den Koplüden tho wysende de Touwe vnd Kordele dar he mede wynden schal / Vnd is dar ichteswes an tho braken / dat moth he beteren laten. Wente wörden dar van vate edder pypen /edder sust ichteswes by gebreke der touwen vorlaren de Schipper vnde schiplüde synt schüldich deme Kopmanne den schaden tho beteren vnd betalen / Vnde de Schipper de schal en den schaden delen in dem dat se nemen wynde [15] de gelt / vnd men is schüldich dat wynde gelt tho leggende tho mede beteringe des schaden / wes denne dar van ouer blyfft dat scholen se delen vnder en lüden.

¶ Were yd sake dat de touwe tho breken ehr dat se den koplüden wyseden / se weren schüldich den schaden al tho mal tho beteren.

¶ Were yd sake dat de Kopman sede / dat de touwe starck vnd gudt genoch weren / vnd breken se denne / also dat dar vate edder pypen vorlaren werden / so is eyn yewelck schüldich tho delen an den schaden / dath is tho weten van den yennen de ere gudt in dem schepe hebben gemeynliken vnder en.

¶ De xxiii. beleuinge.

Item Eyn schip dat is thor Slüß edder anderswor vmme Wyn tho ladende / vnd segelt also van dar geladen / vnd de Schipper vnd syne schiplüde vorsekeren noch vorwaren de stellinge[16] effte slöte so yd sick behört / Yd begyfft sick dat dar storm edder vnwedder vpkumpt / dat de stellinge thobrickt / vnd de boddem flücht vth dem vate / Vnd dath schip dat kumpt beholden dar dath lossenn schal / vnd de Koplüde beklagen sick/ dat by [16] dem gebreke der stellinge vnde der slöte ere Wyn vorlaren sy / De Schipper secht dath dat nicht en sy van den gebreke der stellinge vnd der slöte thokamen. Isset dat de Schipper dar sweren wyl myt iij edder iiij schipmannen dat de Wyn nicht vorlaren sy by dem gebreke der stellinge vnde der slöte / so schal de Schipper qwyt vnde frey dar van wesen / Vnde is yd sake dat he nicht sweren en dör myt twen syner schipmannel (dede Kopman dar tho vth keset) so schal he dem Kopmanne synen schadenvprichten / Wente se synt schüldich dem Kopmanne de stellinge vnd siöte tho vorkerende ehr se van dar scheiden edder segelen dar se geladen hebben.

¶ De xxiiij beleuinge.

Item Eyn Schipper hüret syne Schipüde / he is plichtich se tho holdende in gudem frede / so dat erer ein dem andern nicht myßdo / vnd schal ere myddeler vnd richter wesen dewile dat he se mit eten vnd drincken besorgen moth / Vnd welkere de den andern legen heet / de hefft vorbört iiii d[enarii]. Vnd heet yemant den Schippern edder de Schipper heet den schipman leghen / de schal vorbört [17] hebben viii d[enari].

¶ Were dat sake / dat de Schipper einen van den schipmannen slöge myt der hant / edder myt der fust / de schipman is em schüldich einen schlach tho vordregen / Vnde slöge he ene mher / so mochte he sick wol weren.

¶ Men slöghe yennich Schipman synen Schippern / de hefft vorbört hundert schilling effte syne hant.

¶ De xxv. beleuinge.

Item Eyn Schip is gefrachtet tho Berdeus / thor Slüß / edder anderswor / vnd yd kümpt dar yd lossen edder entladen schal / vnd me maket partye vmme dat loßman gelt kümpt vp den kopman an kust van Brytanyen de se nemen wen dar vor by is Lyllebas dar yd kleyne losmantsye synt / went dat me vor by is Kalis vnd Normandyen van Engelant went tho Schotlant / wenn dar vor by is Jernemude vnd Flandern.

¶ De xxvi. beleuinge.

Item Yd geualt dat dar twedracht wert twisschen dem Schippern vnd synem schipmanne / de Schipper schal beuelen dat tafellaken[17] wech tho nemende / vor den yennen dar he kyff vnd twedracht mede gehadt hefft [18] vnd warnenden schipman dre mal tho vören er he ene vth dem schepe hete ghan / Is yd sake dat de schipman den twyst vnd mysdadt büth tho beteren tho des schipmans seggent van der tafellen/ Is den de Schipper so auermödich dat he yd dar nicht wyl by bliuen laten / vnd heth den schipman vth dem schepe ghan / so mach hee dem schepe nauolgen dar dat lossen schal / dar suluest schal he so gude hüre entfangen / gelick were he in dem schepe stedes gewest / vnde ßo verne he ock de vndadt gebetert hadde.

¶ Were ydt ock sake dat de Schipper also guden schipman nicht en hürede in syne stede als he was / vnd yennigerleywys dem schepe edder den güderen schaden an qweme / so were de Schipper plichtich vnd schüldich all den schaden vp tho richten / hefft he anders so vele dar he mede betalen kan.

¶ De xxvii. beleuinge.

Item Yd begyfft sick dat ein Schip licht in eyner hauen gemeret myt Touwen / vnde eyn ander schip kumpt mnyt ghetynge unde sleyt an dat schip dat dar gemeret licht/ ßo dat van deme slage den dat eine schip dem [19] anderen ghyfft / den vaten edder pypen de böddeme vthflegen / den schaden schölen se delen na dem prijse dat dar Wyn in beyden schepen is. den is men schüldich tho delende an den schaden / Is dath se dat anders anslath / so schal de Schipper de den schaden gedhan hefft dat sweren myt tween syner schipmannen / dat ene dat leit is / vnd dat he yd nicht myt wyllen gedhan hefft / vnd ock dat he dar nicht vmme dhon kunde / so is he schüldich vnde plichtich den schaden nicht mher wen halff tho betalende / Vnde dhör he dat myt synen schiplüden nicht sweren / so moth he den schaden gantz vnde ghar betalen / dat is dat recht dar van.

¶ Dyt is de sake worvmme dat desse beleuinge gemaket vnde also gefunden is.

¶ Ydt geualt dat men gerne ein olt schip lecht in den wech vor anderen guden schepen / vp dat ydt van den anderen alle den schaden mochte hebben / in dem dat yd van einem andern schepe gebroken wörde / Mem alse men weth dat de schade halff vnd halff gerekent wert / so lecht men yd gerne vth deme wege.

[20]
¶ De xxviii. beleuinge.

EYn schip effte twe effte meer liggen in einer hauen dar kleyn water is / vnde plecht dröge tho synde / also dat dat eyne schip hart by dem andern tho liggende kumpt / so is de Schipper van deme schepe de ersten an grunt kumpt tho syttende / schüldich tho seggende tho den anderen schiplüden dede ene tho na gesat hebben / also / Gy heren lüchtet yuwen Ancker wente he licht vns tho na / vnd wy mochten dar schaden van nemen/ vnde is dat se den ancker nicht willen lüchten / De schypper van dem schepe ersten an grunt is kamen tho syttende / de schal myth synen gesellen dat ancker lüchten / Wyllenn se ene dat nicht steden / vnde hynderen vnde vorbeden em dat / vnd he dar auer in schaden qweme by gebrecke van dem ancker / de Schipper de ene tho na hefft gesat is schüldich den schaden vp tho richten.

¶ Licht ein ancker sunder boyen vnd deyt schaden / dem yennen den de ancker thokünmpt / de is schüldich den schaden tho beteren / Wente in sulcken hauen schal men boyen up synen [21] ancker hebben vp dat eyn yder sick dar vor tho waren weet / vnd nenen schaden dar van en lyde / vnd is dat men licht in eyner drögen hauen / so is men schuldich tho leggende bochlinen vnd getouwen.

¶ De xxix. beleuinge.

Item Den schypluden van der kust van Brytanien / behört des dages eine maltydt vmme des willen dat de Schipper en gyfft wyn tho drincken tho varende vnd kamende Vnd den veer mannen behört twe maltydt des dages / vmme des willen dat se anders nicht wen water drincken / Men wen dat schip kumpt in wyn landen / so is de Schipper schüldich en wyn vor ehren dranck tho geuende / der geliken ock den van Normandien.

¶ De xxx. beleuinge.

Item Ydt begyfft sick dat ein Schip gekamen is dar ydt hen befrachtet ys / edder dar yd entladen schal / alse tho Bordeus effte andere wor / so is de Schipper schüldich seggende tho synen schiplüden / Gy heren legget in yuwe vöringe / edder vorfrachtet se edder latet se ghan van der fracht van deme schepe / So synt de schiplüde schüldich [22] tho seggende wat se dhon edder laten wyllen / Vnd is yd sake dat se wyllen hebben so dane fracht alse dat schip hefft / so scholen se se hebben / Vnd willen se ock befrachtet sin by en süluen / so schölen se frachten in al sodaner wyse dat dat schip nicht na en töue / vnd is dat se vp de naheit nene fracht en kregen de Schipper schal nenen schaden dar van hebben / Men heis schüldich tho wysende syner lüde rume vnde ere stede / dar eyn yewelck schipman mach yn leggen de wichte syner vöringe / Vnd wyllen de schiplüde / so mögen se ock wol dar in leggen eyn vath waters / vnde worde dat water den auer bort geworpen in der See / ydt scholde vor wyn edder vor ander gudt gerekent werden van punden tho punde.

Item Wörde der Koplüde ere gudt auer bort geworpen in de See / also dane freiheit alse de schipman hefft / schal de Kopman ock hebben.

¶ De xxxi. beleuinge.

Item Eyn schip kumpt geladen vnd beholden tho syner rechten stede dar ydt hen gefrachtet is / de schiplüde wyllen ere hüre [23] hebben / vnde dar syn erer etlike de wer kysten noch matten int schip hebben / De schipper mach en wol so lange de hüre vor entholden beth so lange dat dat schip gelosset is / vnde bryngen ydt wedder tho der suluen stede dar se dar ynne quemen / edder se schölen vorsekeren de vart tho vullen bryngen.

¶ De xxxii. beleuinge.

Item Eyn Schipper hüret syne schiplüde / eyn deel vmme eyne fracht vnde ein deel myt gelde/ se seen dat dat schip nene frachten kricht tho synem lande thokamende / men dat moth förder gefrachtet syn / De yennen dede mede varen vmme befrachtinge / de möten dem schepe volgen / Men de yennen dede mede varen vmme gelt / de Schipper de moth en de hür vorbeteren eynen yewelken dar na dat he gehürt is / Yd were denne dat he se bespraken hadde tho eyner bescheden tydt / Laden se neger wen ehre bescheyden wort sint / se synt schüldich tho hebbende ere gantze hüre / men se möten dat schip helpen bringen dar dat liggen schal in dem dat yd de schipper hebben wyl.

¶ De xxxiii. beleuinge.

[24] Item Yd beghyfft sick dat ein schip licht tho Bordeus edder anderswor / so mögen twe schiplüde vth dem schepe ghan vnd nemen eyn gerichte myth sick vth dem schepe van sodaner spyse alse men gewönlick is in deme schepe tho ethende / vnd so vele brodes alse se tho einer maltydt vp ethen mögen / Men see möghen nein gedrencke vth dem schepe dregen / Vnde möten drade wedder tho schepe ghan / so dat des schepes werck dorck se nicht vorsümet werde / Wente neme de Schipper schaden an deme schepe edder an des Kopmans gude by erem gebreke / see synt schüldich dat tho vorbeteren / Wenner eyn edder mher van den ghesellen des schepes sick wee deden vormiddelst erem gebreke des werkes / so synt se schüldich den yennen de sick wee gedhan hefft / laten gesunt maken tho des Schippern vnde des Stürmannes vnd tho der anderen schepes gesellen seggent.

¶ De xxxiiii beleuinge.

Item Yd beghyfft sick dat ein Schipper vorfrachtet syn schip eynem Kopmanne/ vnd is myt em auer eyn gekamen tho einer [25] beschedener tydt dat Schip tho laden / De Kopman en ladet dath nicht / He hölt dath schip xv dage lanck edder lenger / effte süst yennige tydt / de Schipper vorlüst syne fracht by ghebreck des Kopmannes / so is de Kopman schüldich dem Schipperen alsodane schade (so dar vp geseth is) vp thorichten / vnd dar van schölen hebben de schiplüde dat veerde deel / vnde de schipper schal hebben dat drüdde deel / vmme des wyllen dat he de meyste sorge dregen moth.

¶ De xxxv. beleuinge.

Item Eyn Schipper frachtet syn schyp vnd ladet dat vmme syne reyse tho dhönne. vnde dat schip blyfft hyr bynnen also lange liggen dat dem schipperen geldes ghebrickt / so mach he wol tho hüß senden vmme ghelt / men he moth nenen guden wynt vorlyggen / wente vorlege he den wynt / he were schüldich dem Kopmanne synen schaden tho beleggende / Men he mach wol nemen van der Koplüde Wyn vnd vorkopen den / vnd nemen syne nottrofft dar van/ So nu [26] dat schip gekamen is tho syner rechren entlade stede / so is de Schipper schüldich den wyn tho betalende (den he tho syner nottrofft genamen hefft) vor sodane ghelt alse de ander wyn ghelt de dar suluest vorkofft wert / vnd alse denne schal de Schipper syne vulle fracht so wol hebben van deme wyne den he vorkofft hefft tho syner nottrofft alse van deme anderen wyne den hee thor stede gebrocht hefft.

¶ De xxxvj. beleuinge.

Item Eyn Knape is Leydesman van einem Schepe vnd is gehürt dat Schip tho bringende dar dat lossen schal / Ydt geualt wol dat in den hauen synt keden vnde slöte[18] / dar vmme dat men de schepe dar in leggen vnd vth laden schal / de Schipper is schüldich den schiplüden tho vorseende de stede dar men dat schip in lecht / vnde hee schal syne touwe also setten dat de Kopman nenen schaden dar by en neme / Wente neme de Kopman schaden by gebreke des touwes so were de Schipper schüldich[19] keden vnde slöte den Schaden vp tho richten vnde betalen. [27] Item De Leydesman schal syne vart gedhan / vnde syn lon vordenet hebben / wen he dat schip hefft gebrocht in de hauen vor

sekerheyden / vnde is ock nicht schüldich

dat förder tho bringende /
Vnde dar nha schal de
schipper vnd schiplüde
tho dem
Schepe

seen.
[28]
Hyr na volget de Ordinatie
de de Kopman / Schipper vnde de Schipmanne
vnder malck ander[20] hebben
van deme Schiprecht


¶ De xxxvii beleuinge.

WEre dat so dat eyn Schip breke effte dat men yd dör segelde / vn de qweme an grunt / were yd sake dat den Koplüden / dem Schipern / vn de deme Schipmanne gudt düchte dat men dat kunde in kort wedder rede maken so scholde men dat wedder maken laten vnde bryngen deme Kopmanne syn gudt dar he dat gelauet hadde / wo ene Godt sparede vor vngeual / vnde were ydt sake dath men dat schip nicht wol wedder maken kunde / so schal de Schipper syne vulle fracht hebben van alle dem gude vnd mercke / dat dar geborgen vnde myt eynem gades penninge gewunnen is. Were ydt sake dat de Koplüde nein gelt en hadden / dat se de fracht dem Schippern nicht könen geuen / vnde de Schipper dem Kopmanne nicht belönen wil / so mach de Schipper nemen van [29] des Kopmannes gude na vorlopinge so vele alßo dat ander gudt in dem merckede gegeuen wert.

¶ De xxxviii. beleuinge.

Item Were dat ein schip noth hadde / so dat de Schipper begerde dat men dat gude werpen scholde / he schal nicht werpen sunder he schal sick ersten bespreken myt dem Kopmanne ynt schip / wat er gudt dünkent dar tho is / wyl de Kopman dat nicht steden dat men werpen schal / vnd düchte dem Schippern gudt vnde van den schiplüdenn twen edder dren dat bett gedhan wesen dat men dat gudt wörpe / wen dat men scholde vorlesen dat schip / lyff vnde gudt / So mach de Schipper wol werpen / vnde des nicht laten / vnde deme Kopmanne dar nicht vmme fragen. Vnde wolde de Kopman alse men tho lande queme / so scholden de twee edder dree / de in dem schepe weren sweren dat ydt nodtsake was.

Were yd sade dat dar neen Kopman ynt schip were / vnde men hadde noth tho werpende / so schal de Schipper auer eyn dregen myt der meysten partyen ynt schip / [30] wat enne gudt duncket dat schal men doen mögen.

Item. Wat denne geworpen wert / dat gudt schal men betalen vnde gelden na marcktalen also dat andere gudt dat ynt schip is / ynt mercket gegeuen wert / Penninck penninges werde wen de fracht dar van betalt is.

Item De Schipper schal denne van syneme schepe / gude / vnd van der fracht geuen / gelyck so de koepmanne gyfft van synemm gude / wes de koepman dar van kesen wert. Vnd also de schypper syn schyp settet / dat mögen de Koeplüde dar vor nemen vp eyne tyd.

Item. Were dar yennich man in deme schepe dar men gud wörpe / vnde he hedde gelt edder ander güdt in der kysten dat scholde he openbaren eer men wörpe / wen he dat openbaret hefft so schal he tho werpgelde gelden twe pennynge vor eynen. Vnd were dar ock ander gudt in der kysten / dat schal men reken na synen werden alse dat wert is.

Item. Hefft dar ock yemant gelt in syner kysten / vnd neme dat dar vth / vnd neme dat vmme syne syde / he scholde dar nicht van gelden.

Item. Hadde dar yemant gelt edder [31] ander gudt in syner kiffen / vnd openbarede dat nicht eer men werpet / vnd de kyste (dar dat gelt in is) wörde denne auer geworpen in de see / men schal se nicht höget reken wen dre schylde / alzo fern se beslagen is / were se aner vnbeslagen / so schal men se gelden na erer werde det se wert is.

Item. Were ydt sake dat dar geworpen wörde eyne matte myt eynem bedde / edder myt einem noppen sacke / dat schal men reken vor dre schilde. Vnde were ydt behoff dat men loten scholde tho eyner reyse thoholdende / men schal dat ersten beradtfragen myt dem kopmanne int schip / wat er gudt dünckent dar tho ys / wat den meisten hopen gud düncket wesen / dat schal men don Vnde were dar neyn Kopman ynt schip / wat denne dem Schippern vnde dem meysten hopen des volckes gudt düchte / dath scholde men dhon vnde dem so volgen.

Item Van loten gelde schal men nemen so vele alse men dar vp settet vnde redelick is / edder alse ydt gewönlick is / vnde dat lore ghelt tho reken vnde tho betalen ghelick dem werpgelde.

[32]
¶ De xxxix. beleuinge.

Item Eyn schip segelt van Amsterdam edder van anderen steden wor dat sy / Ydt gefalt dat he synen Mast edder Kabel houwet edder anders wat / by vnwedder bynnen edder buten / vp dat men dat schip vnd gudt bergen mach / So is he schüldich den Koplüden ersten tho fragende vnde en de noth klagen vnde seggen / dat ydt sy vmme tho beholden schip / lyff vnde gudt / dat schölen se reken auer dat gudt alse van werpen / Vnde dat de Kopman sede / Ick geue dar nein ya wort tho / dar vmme schal dath de Schipper nicht laten / men wen he tho lande gekamen is schal he sulffdrüdde[21] sweren dat he dat van noth wegen gedhan hefft.

¶ De xl. beleuinge.

Item Eyn Schip segelt van Amsterdam edder van anderen steden wor dat is/ he is tho achter vnde vorköfft dat gudt vp dem boddem / he is schüldich so verne de boddeme so vele tho lande bringet / dat tho betalen an den ersten market dar he kümpt bynnen xiiii dagen dar na / vnde dat schal hee betalen twysschen den mynsten vnde dem [33] meysten. Unde were dat so dat de schypper den koepman nicht vernögede / vnde he dat schip vorköfte / effte eynen anderen schypperen int schip settede / so mochte de koepman dat schyp binnen yaer vnd dach anspreken / vnde syn gelt dar an söken / likerwys effte he dar iegenwordich were / vnd dat schal he betügen myt des schyppers segel / so mach he dar nicht entyegen seggen.

¶ De xlj. beleuinge.

Item Eyn Schipper vorfrachtet syn schip vnde ladet dat syne reyse tho dönde vnd hyr binnen blyfft dat schip also lange liggen dat eme geldes entbrickt / He mach wol senden tho synemm lande vmme ghelt / men he moth nenen guden wynt vorlygghen / wente vorlege he den wynt / he were schuldich den koepmanne synen schaden tho beteren vnde betalen. Jodoch he mach wol van der koeplude gudt tho syner nottorfft[22] nemen / vnd wen he kümpt dar he lossen schal / dar schal he dat gudt betalen twysschen mynsten vnde den meysten alse dat gudt yn dem marckede gilt dat in dat sulue schyp is / vnde de schypper schal syne vulle fracht dar van hebben.

[34]
¶ De xlij. beleuinge.

Item. Eyn schyp segelt van yenniger stede wor dat is / dat hefft geladen syne vulle last / so mach de schypper neen gudt meer in nemen sunder id sy myt wyllen vnd vulbort des koepmannes. Were dat sake dat he yennich gudt ynneme yegen des koepmannes wetent / so hefft he vorbört so vele gudes alse he hefft yngenomen / sunder he mochte dat bescheiden hebben also / ick schal dar so vele gudes ynnemen.

¶ De xliij. beleuinge.

Item. Id gefelt dat sick de schiplude deme schypperen vorhüren / vnde yennige van en ghan vth demm schepe sunder orloff vnde drincken syck ful / se kyuen vnde slaen syck also dath dar eyner ghewunt wert / de schypper is nicht schuldich ene tho helen laten vp des schyppers kost. Men he mach ene vth demm schepe heten ghan vnd hüren anderen yn de stede / moethe den meer geuen se schölen dat betalen vnde deme schypperen wedder keren dat se van emm entfangen hebben. Men sendet he se vth in des schepes denste edder werue vnde wörden denne gewunt/ [35] so schölen se gehelt werden vp des schepes kost.

¶ De xliiij. beleuinge.

Item. Eyn schypper wynnet syne schyplüde dat kumpt so dat he myt eynen van en to kyue kumpt / He heth den Schypman vth deme schepe ghan vnde gifft em orloff / vnde weet eme nene openbare schult tho geuende / de schypman hefft synen haluen loen vordeent / vnde beleuet den schypman van demm schypperen tho scheydende / so schal he deme schypperen des gelike so wedder doen. Vnde were he buten der hauen gesegelt yn der see / edder in eyne ander hauen edder yn dat Flee effte Marsdeep / so hefft he syn vullen loen vordeent / wolde dar ock de schypman van demm schypperen scheyden / so schal he em wedder gheuen dat he van ene vpgebört hefft / vnde dar so vele tho.

¶ De xlv. beleuinge.

Item. So ein schypman sick bestedet tho eyneme schypperen myt ene tho segelen so is he schuldich des Kopmannes gudt tho bewarende / so deme schypperen / stürmanne vnde frachtmanne gudt duneket.

[36]
¶ De xlvj. beleuinge.

Item. Men schal geuen tho köle gelde van der last roggen eynen groten / also vaken alse se den kölen / vnd is id sake dat se den roggen noch weten nicht kölen edder bewaren vnde vorderuen laten / se synt schuldich tho beteren tho des schypperen vnde stürmannes seggent.

Vnd vth tho scheten .ij. groten / vnd so schal he nene mattinge hebben van nenem korn.

Vor twehüdert wagenschot[23] eynen groten.
Vor eyn hundert knarholtes[24] eynen groten.
Van eyn vath aschen eynen brabandeschen.
Van eyner last heringes eynen groten.

Van twe last theer edder peckes so dat de schypper vöret / eynen groten.

Dyt vorschreuen gudt mach de schypman an borth holden so lange dat de koepman des schypmans wyllen hefft.

Item vordan / welck gudt dar men eyn polley apbringet alse van eyn vat flaßses ij. groten / van eyn halff vat eynen groten. Van eyn pack wandes .ij. groten / van eyn terling wandes .j. groten.

[37] Van eyn stuck wynes .ij. groten / van eyner Pypen wynes .j. groten.

¶ De xlij. beleuinge.

Were yd sake dat se der Koplude gud vorsümeden / alle de an deme wyne tho gelde deeleden / de schöllen denne ock den schaden beteren.

Item / is dat de schypman deme schypperen effte stürmanne frageden efft de touwe (dar se mede trijßen scholden) starck genoch weren / seggen se ja / se synt starck genoch / vnde dat touwe tobreke denne / so were de schypper schuldich den schaden (de darvan komen mochte) tho leggende. Men frageden de schypmans nicht / so scholde id wese alse vor gesecht is.

¶ De xlviij. beleuinge.

Item. Eyn schip seghelt van Amsterdam effte van anderen steden / vnde dat dat eyn dat ander ansegelt vnde geschee nicht mith wyllen / eyn ytlick schal den schaden halff gelden vnde hebben / men geschege yd myth wyllen so scholde de. de dat ander schyp ansegelde den schaden alleyne gelden vnde beteren.

¶ De xlix. beleuinge.

[38] Item. Eyn schyp lege in eyner haue tho Amsterdam effte anderswor / vnd wörde dry uende vp eyn ander schyp vnde dem schaden dede / se scholden den schaden halff vnde halff gelden.

¶ De l. beleuinge.

Item. Eyn schyp kumpt in eyner hauen driuende tho Amsterdam edder anderswor dat schal eyn dobber vp syn ancker hebben / is dat nicht vnde dar schade van kumpt so schal he den halff beteren.

¶ De lj. beleuinge.

Item. Eyn schyp kumpt vmme den schagen effte vth Norwegen / dat schal men lössen bynnen xiiij. dagen vnde de fracht geuen. Des gelyken alle Zeeschepe.

¶ De lij. beleuinge.

Item. Eyn schyp kumpt van Hamborch edder van anderswor / men schal dat lössen binnen viij. dagen vnde de fracht vthgeuen.

¶ De liij beleuinge.

Item. Eyn schyp dat ladet tho Schone edder anderswor / id is gefrachtet in Flanderen effte anderswor int market/ dat kumpt van noetsaken tho Amsterdam. Is dat de [39] schypper dat sweren wyl myt syneme stürmanne vnde twe syner schipmannen dat id nodt dede / were dat denn so dat he dat schyp nicht kunde rede maken buten vmme tho se gelende so schal de schypper dat gudt ynt marcket senden vp des schepes fracht vnde des kopmannes tollen.

¶ De liiij. beleuinge.

Item. Eyn schypman kumpt int marcket myt syneme schypperen / he schal by synen schypperen blyuen so lange dat he gelösset hefft / vnd wedder ballastet is dat yd lyggen mach.

¶ De lv. beleuinge

Item. Were dat so dat eyn schyp myt gude segelden an den grunt / vnde in fruchten were tho vorgaende / vnde mochte men leddige schepe hebben dat gudt dar vth tho lüchten / wat dat kostet dat schal betalen schip vnde gudt gelyck werpghelde. Vnde were dar neen koepman yn wen men an grunt segelt / so schal de schypper sweren myt twen syner schypmannen / dat dat schyp yn groten [40] varen was an der grunt / vnde dat he in fruchten was dat gudt tho vorlesende. dat men ene des wyl vordregen.

¶ De lvj. beleuinge.

Were dat eyn schyp ynt Marsdeep / edder ynt Flee queme / vnde gynge also depe dat yd nycht vpfleten kunde / vnde wün me denne lüchte schepe dat schyp tho lössende / wat dat kostet schal dat schyp betalen twee dele / vnde dat gudt dat drüdde deel. Men kümpt dat schyp nicht wedder vp / so schal dat schyp de lüchte schepe alleyne betalen.

¶ De lvij. beleuinge.

Item. So eyn schypper dat gudt vth deme schepe gesettet hefft so mach he dat wol beholden tho syner bört so lange dat de koepman ene de fracht vnde ander vngelt vernöget hefft dat men dar vp schuldich mochte wesen / in deme dat de schypper deme koepman nicht löuen wyl.

¶ De lviij. beleuinge.

Item. Wor lüchte schepe komen de gudt [41] gelüchtet hebben / de schal men lössen bynnen viff werkel dagen dar na alse se van de me schepe kamen synt.

¶ De lix. beleuinge.

Item Is dat ein schip myt nöden kümpt vor eyn vorlant tho ryden an syn ancker in eyne meyne hauene / vnde de stürman dar vnbekant is / vnde wumne men denne eynen leydesman dat schyp vnde gudt tho der hauen tho bryngende / wat de leydesman dar van hebben schal dat schal dat schyp vnde gudt betalen gelyck werpgelde.

¶ De lx. beleuinge.

Item. Wen schepe kamen ynt Flee edder Marßdeep van vmme lant vnde dar vp wyllen wesen / ys dat men dar eynen losman wynnet dat schyp vnde gudt dar vp tho bryngen / des schal de schypper demme losmanne de kost geuen / vnde de koeplude schölen ene lonen van ereme gude.

¶ De lxj. beleuinge.

Eyn schypman de synen schypperen entlöpt myt syneme gelde dat hee ene gedhan hefft / vnde de Schipper kan dat myt twen [42] syner schypmannen betügen/ he hefft vorbört den galgen.

¶ De lxij. beleuinge.

Item. Were dat so dat de schypper eynen schypman befünde myt quaden dyngen / vnde de schypper dat betügen mochte myt twen syner schypmannen / de schipman de schal orloff hebben an dat erste lant dar he an kumpt / vnde schal nicht hebben vorbört yegen deme schypperen vnde schal ock neuen loen hebben.

¶ De lxiij. beleuinge.

Item. Were dat eyn stürman effte schypnan sick bestede tho einem Schippern vnde de stürman edder Schypman köffte eyn schyp dat he suluen vören wolde / so scholde he quyt wesen van deme schypperen. Men hefft he loen vpgebört dat schal he demme schypperen wedder geuen.

¶ De lxiii. beleuinge.

Item. Eyn stürman effte eyn schypman bestede sick tho eyneme schypperen yd begyfft sick dat de stürman edder de schypman eyn echte frouwe nympt vnde wyl an [43] lant blyuen / he schal quyt wesen van deme schypperen / men hebben se gelt entfangen / dat schölen se eme wedder geuen

¶ De lxv. beleuinge.

Item. Were dat eyn Reder vneyns were myt syneme schypperen vnde wolde van bößheit wegen syn part schepes nicht myt eme reden. De Schipper schal dat sulffste schyp vören vmme alsodane hüre alse framen knapen gudt duchte.

¶ De lxvj. beleuinge.

Item. Were dat sake dat he wes int schip vorbuwede edder tho des schepes behoeff wat köffte / dat scholden se betalen penninck penninges broder.

¶ De lxvij. beleuinge.

Item. Were yd sake dat de schipper schol de börge setten vor dat schyp / so were de Reder schuldich börgen tho setten vor des schyppers lyff.

¶ De xviij. beleunige.

Item. Id beghifft sich dat eyn schyp dat ander ansegelt myt vnfalle / also dat dat eyne schyp myt synem gude vorlaren blifft / so [44] schal men dat gud dat in beiden schepen is (er dat yennick schip vorloren sy) vp gelt set ten effte warderen. Denne schal de werde der güdere van beyden schepen (tho samen ghesommert) betalen dat vorloren gudt / punt punde gelick / marck marcke gelick. Also schal men ock prisen de werde van bey den schepen (eer de schaden gescheen sy) so schal de pryß van beyden schepen (thosamen ghesommert.) betalen dat vorloren schyp / punt punde gelick/ marck marcke gelick.

¶ Del lviv. beleuinge.

Item. Id sy denne sake/ dat de schypper lycht geladen an yenner syden der see. Vnde hefft he noeth tho vorköpende van des Koepmannes gudt tho des schepes behoeff / vnde dat schyp blyfft dorch vngheual vorloren / so schal de schypper den koepman betalen dat gude dat he vorköfft hefft vor sodane gelt alse dat kostede dar de schipper gheladen hefft / vnde dar schal he nene fracht van hebben.

[45]
¶ De lxx. beleuinge.

Item. So de schypper vorköffte yennich gudt van des koepmannes gude an desser haluen der see / dat schal he deme koepman ne betalen so de weddergadynge ynt market ghylt twyschenden mynsten unde den meysten / vnde dar schal denne de schypper syne vulle fracht van hebben.

¶ De lxxj. beleuinge.

Item[25] So yenich man myt synem schepe schaden dede eynem anderen myth segelende / Wert he beklaget de den schaden gedan hefft / wyl he dat sweren vnde myt synem eyde beholden dat ydt em leyt is vnde den schaden nicht bewaren mochte / so schal he den schaden halff betalen / Vnde wyl he des nicht mych synem eyde beholden / vnde sweren / so schal he den schaden gantz vnde ghar betalen.

¶ De lxxij. beleuinge.

Item Wor eyn Schipper hüret eynen Stürman Leytsagen edder Bosman / De [46] synt plichtich vnde schüldich dem Schippern syne reyse tho holdende alse se em gelauet hebben / Weret sake dat se des nicht holden wolden / So schal he deme Schippern wedder geuen alse wy vor gesecht vnde geordinert hebben.


Hyr endet dat godtlandesche Water recht / dat de gemene Kopmann vnde Schippers geordinert vnde gemaket hebben tho Wyssby /dat sich ein yder dar na richten mach.

Allene Gade de ehre


M D XXXVII


Anmerkungen (Wikisource)

  • DRW:Deutsches Rechtswörterbuch
  • SL:Schiller-Lübben

  1. SL: belevinge: Liebhaben, Gefallen, DRW: Beliebung: Gutdünken, Brauch, Vertrag
  2. DRW: Leitsage: Führer, Kundschafter, Lotse
  3. SL:Broke, Breke = Bruch, Rechtsbruch.
  4. DRW:Esping = Beiboot
  5. SL: Swar = schwer, auch "Bezeichnung einer Gewichtsmasse verschiedener Waren".
  6. SL: leddich = frei, ledig
  7. tunnen
  8. 11. November
  9. SL: Ein flaches Fahrzeug (ohne Kiel) auf Flüssen
  10. ß = Schilling.
  11. SL:...tal: etwas durch Rechnung gefundenes, Verhältnis, Proportion
  12. SL: Das Gebrechende, Fehlende; Krankheit
  13. SL: touwe = jegliches Gerät oder Werkzeug
  14. SL: idel = leer
  15. SL: drade = Schnell, rasch, bald
  16. SL: stellinge = Stall Gestell.
  17. SL: tafellaken = Tischtuch
  18. keden vnde slöte = Ketten und Schlösser.
  19. Im Original steht ”schüdich“.
  20. „vnder malck ander“ = unter einander.
  21. ”sulff drüdde“ oder ”sulffdrüdde“ = Selbdritt.
  22. Im Original steht ”nottrofft“.
  23. Wagenschot = Bauholz, Paneel.
  24. knarholtes = dünne Tischplatten.
  25. Im Original steht ”Itrm“.